Trong thế giới ngày càng biến động và phát triển không ngừng, chúng ta thường chứng kiến những cuộc tranh luận gay gắt, những quan điểm cứng nhắc và sự cố chấp đến mức phi lý của nhiều người. Một câu hỏi đặt ra là: Vì sao con người càng thiếu tri thức, họ lại càng bảo thủ, cố chấp hơn? Đây không chỉ là vấn đề cá nhân mà còn là quy luật tâm lý phổ biến của xã hội loài người.
Tri thức và tư duy có mối liên hệ mật thiết với nhau. Khi con người không có đủ hiểu biết, họ thường rơi vào cái bẫy của tư duy đơn giản hóa, nhìn nhận thế giới qua lăng kính hạn hẹp và khó tiếp thu những điều mới mẻ. Ngược lại, những người có nền tảng tri thức vững vàng lại thường có tư duy cởi mở, linh hoạt và dễ dàng tiếp nhận các quan điểm khác biệt.
Vậy tại sao tri thức hạn hẹp lại khiến con người trở nên bảo thủ và cố chấp? Hãy cùng đi sâu vào phân tích những cơ chế tâm lý và xã hội đứng sau hiện tượng này.
Một trong những lý do quan trọng khiến những người có ít tri thức lại hay bảo thủ chính là hiệu ứng Dunning-Kruger – một hiện tượng tâm lý được nghiên cứu bởi các nhà khoa học David Dunning và Justin Kruger.
Hiệu ứng này chỉ ra rằng những người kém hiểu biết thường đánh giá quá cao năng lực của mình. Họ thiếu khả năng nhận ra sự thiếu sót trong kiến thức của bản thân và do đó dễ tin rằng mình đang đúng.
Ví dụ, một người có ít hiểu biết về tài chính có thể tự tin khẳng định rằng "Đầu tư chứng khoán là cờ bạc", trong khi một nhà đầu tư chuyên nghiệp hiểu rằng thị trường tài chính có những nguyên tắc, chiến lược và phân tích khoa học phức tạp.
Tóm lại, càng thiếu tri thức, con người càng dễ bị ảo tưởng rằng mình hiểu biết nhiều hơn thực tế, dẫn đến sự cố chấp và bảo thủ.
Tâm lý xác nhận là xu hướng chỉ tiếp nhận thông tin phù hợp với niềm tin hiện có và bỏ qua hoặc bác bỏ những thông tin trái ngược.
Những người có tri thức hạn hẹp thường chỉ tìm kiếm, tiếp nhận thông tin củng cố niềm tin sẵn có của họ, thay vì mở rộng kiến thức và đặt câu hỏi về sự chính xác của chúng.
Ví dụ:
Sự bảo thủ này khiến họ ngày càng chìm sâu vào thế giới quan hạn hẹp của mình mà không thể chấp nhận sự thật khách quan.
Tư duy bảo thủ thường xuất phát từ nỗi sợ hãi những điều chưa biết. Khi con người thiếu tri thức, họ sẽ cảm thấy bất an trước những ý tưởng mới mẻ, vì điều đó buộc họ phải thay đổi cách nhìn nhận thế giới.
Ngược lại, giữ vững quan điểm cũ – dù sai lầm – lại mang lại cảm giác an toàn. Điều này khiến họ khép mình lại trước những tư duy tiến bộ hơn.
Ví dụ:
Tư duy bảo thủ không chỉ ảnh hưởng đến cá nhân mà còn gây ra những tác động tiêu cực đến xã hội nói chung.
Khi một người bảo thủ, họ không thể học hỏi những điều mới, không thể cải thiện bản thân, và dần dần trở nên lạc hậu. Những người thành công thường là những người luôn cởi mở tiếp thu kiến thức mới, trong khi những người bảo thủ dễ rơi vào vòng luẩn quẩn của sự trì trệ.
Tư duy bảo thủ dễ dẫn đến mâu thuẫn giữa các cá nhân, gia đình, và cộng đồng. Sự cố chấp trong quan điểm có thể khiến con người trở nên cực đoan, thậm chí dẫn đến xung đột bạo lực.
Ví dụ:
Những tư duy cứng nhắc có thể khiến xã hội chậm tiến bộ. Nếu nhân loại không biết lắng nghe và tiếp thu cái mới, chúng ta có thể vẫn đang sống trong thời kỳ trung cổ mà không có điện, internet hay y học hiện đại.
Một số ví dụ điển hình:
Rõ ràng, nếu không có những người dám tư duy khác biệt, thế giới sẽ không thể tiến bộ.
Nếu muốn trở thành một người có tư duy rộng mở và tiến bộ, chúng ta cần rèn luyện một số thói quen quan trọng:
Câu nói "Tri thức càng hạn hẹp, tư tưởng càng bảo thủ, cố chấp" không chỉ là một nhận định, mà là một quy luật tâm lý đã được chứng minh qua nhiều nghiên cứu khoa học.
Nếu muốn trở thành một người hiểu biết, cởi mở và phát triển bản thân, hãy không ngừng học hỏi, rèn luyện tư duy phản biện và sẵn sàng tiếp nhận những điều mới mẻ. Bởi lẽ, chỉ khi ánh sáng của tri thức soi rọi, con người mới có thể thoát khỏi bóng tối của sự bảo thủ và cố chấp.